Tài chính công là một khái niệm quen thuộc trong nền kinh tế của một quốc gia. Cùng với việc giảng dạy tại các trường đại học kinh tế, tài chính công được giới thiệu như một bộ môn quan trọng. Như vậy, tài chính công là gì? Đặc điểm và vai trò của nó ra sao? Hãy cùng tìm hiểu trong bài viết này.
Tài chính công là gì?
Tài chính công là thuật ngữ chỉ các hoạt động thu/chi được tiến hành bằng tiền do nhà nước thực hiện. Đây là hệ thống mô tả quan hệ kinh tế liên quan đến việc tạo lập và sử dụng các quỹ công. Mục tiêu chung của tài chính công là phục vụ cho việc thực hiện các chức năng của nhà nước và đáp ứng nhu cầu cũng như lợi ích chung của toàn xã hội.
Đặc điểm của tài chính công
Có ba đặc điểm quan trọng khi nhắc đến tài chính công:
Tính chủ thể
Tài chính công là hoạt động do nhà nước sở hữu và nhà nước chính là chủ thể duy nhất có quyền quyết định sử dụng các quỹ tiền tệ của mình. Tất cả quyết định về việc sử dụng tiền và ngân sách liên quan chặt chẽ tới hoạt động của bộ máy nhà nước. Mục tiêu chung của việc sử dụng là duy trì sự tồn tại, ổn định và phát huy hiệu lực của bộ máy quản lý, thực hiện các nhiệm vụ kinh tế - xã hội mà nhà nước đảm nhận. Đặc điểm này còn giúp đảm bảo quyền lãnh đạo thống nhất và tập trung của nhà nước.
Tính hiệu quả của việc chi tiêu
Vì hoạt động thu chi tài chính công chủ yếu không có tính chất hoàn trả trực tiếp, việc đánh giá hiệu quả không thể cụ thể. Thay vào đó, ta có thể xác định một cách tương đối thông qua các chỉ tiêu kinh tế - xã hội. Hiệu quả của việc sử dụng vốn nhà nước được đo lường thông qua việc phân bổ và sử dụng quỹ tài chính công trong và ngoài ngân sách. Đối với các doanh nghiệp, hiệu quả được đánh giá bằng các chỉ tiêu như hệ số doanh lợi, tổng lợi nhuận đã thu trong kỳ xác định và nhiều yếu tố khác.
Nguồn hình thành thu nhập
Tài chính công bao gồm cả hoạt động thu và chi, với thu nhập đến từ các nguồn trong và ngoài nước. Thu nhập này phụ thuộc vào nhiều lĩnh vực trong sản xuất, lưu thông, phân phối và phản ánh kết quả của quá trình hoạt động kinh tế. Nguồn thu này liên quan mật thiết đến các yếu tố giá trị như giá cả, lãi suất, mức thu nhập và được theo dõi và đánh giá.
Ngoài ra, tài chính công còn có một số đặc điểm khác như:
- Tài chính công chứa đựng lợi ích chung, công cộng và phản ánh mối quan hệ kinh tế giữa nhà nước và các chủ thể kinh tế khác nhau trong nền kinh tế.
- Phạm vi hoạt động rộng, gắn liền với các chức năng nhà nước và thể hiện trên mọi lĩnh vực trong kinh tế, văn hóa, giáo dục, quốc phòng, an ninh và có ảnh hưởng tới thu nhập của hầu hết các chủ thể trong nền kinh tế.
- Tài chính công bị tác động bởi các yếu tố như nhà nước và nền kinh tế hàng hóa tiền tệ.
Các thành phần của tài chính công
Các thành phần của tài chính công bao gồm các hoạt động liên quan tới thu ngân sách, chi tiêu hỗ trợ xã hội và thực hiện các chiến lược tài trợ. Cụ thể:
- Thu thuế: Nguồn thu chính của nhà nước gồm thuế thu nhập, thuế tài sản, thuế bất động sản, thuế bán hàng,...
- Ngân sách: Là kế hoạch thể hiện những gì Chính phủ định chi tiêu trong một năm tài chính.
- Các khoản chi tiêu: Gồm những thứ mà Chính phủ thực hiện chi tiền như chương trình xã hội, cơ sở hạ tầng, giáo dục,... Các chi tiêu này thường được phân phối lại thu nhập hoặc của cải vì mục đích mang lại lợi ích cho xã hội.
- Thâm hụt/thặng dư: Nếu thu nhiều hơn chi, doanh thu sẽ đạt thặng dư. Ngược lại, nếu chi nhiều hơn thu, sẽ gây thâm hụt.
Tài chính công và vai trò của nó đối với nền kinh tế
Tài chính công đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo nguồn lực tài chính, duy trì sự tồn tại và hoạt động hiệu quả của nhà nước. Nhà nước huy động nguồn lực từ các lĩnh vực, thành phần kinh tế để tạo ra nguồn tài chính cho cả quốc gia.
- Tài chính công phân phối nguồn tài chính cho các chủ thể, đảm bảo hoạt động của bộ máy nhà nước và thực hiện chức năng của nhà nước.
- Tài chính công kiểm tra, giám sát việc sử dụng nguồn tài chính đã phân phối, đảm bảo hiệu quả và đúng mục đích.
- Ngân sách nhà nước đóng vai trò chỉ đạo trong nền kinh tế. Tài chính công đầu tư cho các doanh nghiệp nhà nước, đầu tư vào khoa học, công nghệ, cơ sở hạ tầng và tạo điều kiện cho các chủ thể phát triển và mở rộng.
- Tài chính công định hướng và hướng dẫn hoạt động các chủ thể như đầu tư qua chính sách thuế và hướng dẫn tiêu dùng.
- Tài chính công thúc đẩy phát triển kinh tế, nâng cao hiệu quả kinh doanh, cơ cấu nền kinh tế theo ngành nghề, lĩnh vực và hướng đến an sinh xã hội, hỗ trợ cộng đồng.
Tóm lại
Tài chính công là một khái niệm quan trọng và có vai trò quyết định đối với nền kinh tế của một quốc gia. Điều này đòi hỏi tài chính công phải tuân thủ nguyên tắc công khai, minh bạch để đảm bảo sự tham gia và hưởng thụ của công dân trong hoạt động tài chính nhà nước. Tài chính công gắn kết chặt chẽ với các hoạt động kinh tế - xã hội và ảnh hưởng trực tiếp đến nền kinh tế - xã hội của quốc gia.
Hy vọng bài viết này giúp bạn hiểu rõ hơn về tài chính công, vai trò của nó và các thành phần quan trọng. Đừng quên theo dõi Finhay để đọc thêm nhiều bài viết thú vị về đầu tư và tài chính.
