Phanh tang trống (phanh đùm)
Phanh tang trống hay còn được gọi là phanh cơ hoặc phanh đùm, thường được trang bị trên các dòng xe số phân giá rẻ hoặc những dòng xe máy đời cũ.
Cấu tạo
Phanh tang trống gồm các phần cơ bản như: trống phanh, guốc phanh, má phanh và các bộ phận truyền lực khác.
Trống phanh
Bộ phận này thường được làm bằng chất liệu gang, có hình trụ và chịu được mài mòn cũng như khả năng tản nhiệt tốt. Tuy nhiên, những loại phanh tang trống ngày nay dần dần được làm bằng hợp kim thép carbon để cho độ bền lâu hơn, khắc phục được nhược điểm dễ vỡ của gang. Phần trống phanh sẽ được gắn cố định vào trục xe và chuyển động theo vòng quay của bánh xe.
Má phanh
Má phanh (lá bố) sẽ được dán hoặc vít cố định lên guốc phanh. Đây cũng là bộ phận dễ bị mài mòn nhất trong quá trình sử dụng xe.
Guốc phanh
Thường được làm từ nhôm đúc và có trọng lượng nhẹ. Má phanh được cố định vào hai guốc phanh để tạo thành hình tròn nằm trong trống phanh.
Phanh tang trống có tên gọi phổ biến là phanh đùm. Ảnh: louis.eu.
Nguyên tắc vận hành
Phanh tang trống sẽ được lắp trực tiếp lên trục của xe máy với hai bố thắng hình vòng cung được ghép lại với nhau. Khi bạn bóp phanh, dây cáp sẽ tác động lên thanh điều chỉnh phanh, từ đó truyền lực tới ống phanh và pít-tông để ép chặt má phanh và trống phanh để tạo ra lực ma sát. Lúc này, bánh xe sẽ giảm tốc độ quay và cuối cùng dừng hẳn.
Ưu điểm
- Giá thành rẻ: Chi phí sửa chữa, bảo dưỡng và thay thế thấp.
- Cấu tạo kín giúp phanh tang trống ít bị tác động bởi môi trường bên ngoài.
Hạn chế
- Lực phanh không quá lớn. Do vậy, phanh tang trống thường được trang bị trên những loại xe có dung tích xy lanh thấp, thường dưới 150 cc.
- Phanh tang trống không phù hợp để sử dụng nếu bạn chạy xe ở tốc độ cao vì lực hãm phanh không đủ mạnh khiến xe có thể dừng ngay tức thì.
- So với phanh đĩa, phanh tang trống khó vệ sinh, bảo dưỡng hơn.
Phanh tang trống có cấu tạo kín, ít bị tác động bởi khói bụi và môi trường bên ngoài. Ảnh: Tuannph.
Phanh đĩa
Đây là loại phanh thường được sử dụng cho bánh trước của xe. Tuy nhiên, cũng có những mẫu xe được trang bị phanh đĩa cho cả hai bánh trước như Yamaha Exciter và Honda Winner...
Cấu tạo
Đĩa phanh
Bộ phận này được gắn trực tiếp lên cụm moay-ơ của bánh xe và xẻ rãnh; hoặc đục lỗ để gia tăng sự tản nhiệt với mục đích làm giảm khả năng mài mòn của đĩa phanh và cho độ bền lâu hơn.
Kẹp phanh
Kẹp phanh pít-tông được chia làm hai và bắt vít lại. Khi bạn bóp phanh, pít-tông của bộ kẹp sẽ tác động lên má phanh giúp kẹo chặt rô-tơ phanh để làm giảm tốc độ di chuyển của xe.
Má phanh
Má phanh (lá bố) được cấu tạo bằng một tấm đệm với chất liệu thép cùng bề mặt phủ vật liệu ma sát. Phần mặt của má phanh được thiết kế với những rãnh xẻ giúp thoát bụi, cũng như làm giảm nhiệt trong quá trình xe vận hành.
Pít-tông
Phanh đĩa sử dụng pít-tông để tạo lực đẩy cho má phanh. Cùng với đó, phần tay phanh và bàn đạp phanh sẽ được kết nối với pít-tông để đẩy dầu phanh đến heo dầu của xe thông qua bình chứa.
Phanh đĩa có chi phí sản xuất cao hơn so với phanh tang trống.
Nguyên tắc vận hành
Khi người lái đạp vào bàn đạp phanh, áp suất dầu trong đường ống dầu và xi lanh của bánh xe tăng lên, đẩy piston và má phanh ép vào đĩa phanh. Khi đó, lực ma sát giữa má phanh, đĩa phanh và moay-ơ sẽ làm bánh xe giảm tốc độ và xe sẽ dừng lại.
Nhìn chung, phanh đĩa có lực phanh tốt hơn so với phanh tang trống. Do đó, phanh đĩa được trang bị trên những dòng xe có dung tích xy-lanh lớn hoặc những dòng xe đời mới hiện nay.
Ưu điểm
- Hiệu suất phanh tốt, khả năng giảm tốc và dừng xe cao hơn hẳn so với phanh tang trống bởi lực ma sát lớn hơn.
- Dễ vệ sinh, bảo dưỡng hơn so với phanh tang trống.
Hạn chế
- Giá thành và chi phí bảo dưỡng cao.
- Dễ bị hao mòn, hư hỏng do tác động của môi trường bên ngoài, như khói bụi, đất đá...
Lưu ý khi sử dụng phanh
Thông thường, phanh đĩa được trang bị trên bánh trước của xe, còn phanh tang trống (phanh cơ) được trang bị trên bánh sau. Tuy nhiên, một số loại xe có dung tích xy-lanh lớn cũng được trang bị phanh đĩa cho cả bánh trước và sau của xe.
Khi lái xe, bạn cần xác định rõ vị trí của phanh đĩa và phanh tang trống để có thể sử dụng phanh xe được hiệu quả nhất.
- Đối với xe số: Phanh sau thường ở vị trí cần đạp, còn phanh trước nằm ở tay thắng bên phải.
- Đối với xe tay ga: Phanh sau sẽ ở tay thắng bên trái và phanh trước ở tay thắng bên phải.
Người lái cần tập trung để kịp thời xử lý tình huống khi tham gia giao thông.
Dù là phanh đĩa hay phanh tang trống, bạn cũng cần có sự phối hợp nhịp nhàng phanh gấp hoặc đi vào những cung đường trơn trượt. Cụ thể:
- Không nên bóp chặt phanh trước (phanh đĩa) thay vào đó bạn hãy bóp phanh theo kiểu bóp-nhả để lực được tác động đều trên má phanh, tránh trường hợp xe bị khóa bánh.
- Tuyệt đối không bóp mạnh phanh trước khi vào cua bởi xe dễ bị nghiêng, trượt, đổ do lực quán tính.
- Khi đi trên những đoạn đường trơn trượt, bạn hạn chế sử dụng phanh đĩa mà thay vào đó là ưu tiên sử dụng phanh sau (phanh tang trống). Điều này giúp an toàn cho người lái cũng như tăng tuổi thọ cho phanh đĩa khi má và đĩa phanh giảm thiểu sự mài mòn.
Những công nghệ phanh xe máy phổ biến hiện nay
Để nâng cao an toàn cho người cầm lái, những công nghệ hỗ trợ phanh khẩn cấp, chống trượt cho bánh xe như phanh CBS, ABS đã ra đời. Đây gần như là một trang bị không thể thiếu trên những dòng xe máy hiện đại, đắt tiền hiện nay.
Công nghệ phanh kết hợp CBS
Khi hệ thống phanh kết hợp với công nghệ CBS sẽ giúp người cầm lái chỉ cần sử dụng duy nhất một tay phanh để tác động lực trên cả bánh trước và bánh sau. Điều này sẽ giúp giảm quãng đường phanh, đồng thời làm giảm thiểu tình trạng trượt bánh khi bạn phanh gấp.
Hầu hết những loại xe tay ga có phanh đĩa bánh trước và phanh tang trống bánh sau hiện nay được trang bị công nghệ phanh CBS.
Phanh CBS thường được trang bị trên các dòng xe tay ga 30-40 triệu đồng. Ảnh: Tuannph.
Công nghệ chống bó cứng phanh ABS
ABS được thiết kế giúp xe không bị trượt bánh khi bạn phanh gấp hoặc khi di chuyển trên những cung đường trơn trượt. Hệ thống này được hoạt động theo nguyên tắc: Khi bạn bóp phanh gấp, hệ thống phanh sẽ được bóp-nhả liên tục giúp bánh xe không bị trượt khi người cầm lái bóp phanh đột ngột.
Thông thường, công nghệ phanh ABS được lắp trên bánh trước của xe vì phanh đĩa có lực phanh lớn như Yamaha Grande bản Đặc biệt, Honda Winner X... Còn đối với những dòng xe cao cấp hơn sẽ được nhà sản xuất trang bị ABS cho cả bánh trước và bánh sau của xe để đảm bảo sự an toàn tối đa cho người cầm lái. Ví dụ: Honda SH 150i, Piaggio Medley 2022, Vespa GTS Super...
Phanh ABS hạn chế khả năng trượt bánh khi phanh gấp, đặc biệt là ở điều kiện đường trơn trượt.
Cách bảo dưỡng phanh đúng cách
- Thường xuyên kiểm tra hệ thống phanh trước khi bạn lái xe: độ mòn lá bố, hao hụt dầu phanh...
- Thường xuyên vệ sinh và bảo dưỡng phanh định kỳ để đảm bảo xe vận hành trơn tru và an toàn.
- Hãy đưa xe đến tiệm sửa xe hoặc các trung tâm bảo dưỡng ngay khi bạn bóp phanh nhưng xe không giảm tốc độ, hoặc lực tác động vào cần phanh không tỷ lệ thuận với tốc độ giảm của xe.
Hy vọng những giải đáp về tất cả các loại phanh xe máy đã giúp bạn hiểu rõ hơn về trang bị "nhỏ nhưng có võ" này để có thể sử dụng phanh đúng cách, giúp cho hành trình lái xe luôn an toàn nhé.
